კიბოს განვითარების რისკი ბევრ ფაქტორზეა დამოკიდებული, რომელთაგან მნიშვნელოვანია ჩვენი ცხოვრების წესი და კვების რეჟიმი.
- წითელი ხორცი, დამუშავებული ხორცპროდუქტები და ნახევარფაბრიკატები
„წითელი ხორცი არის საქონლის, ხბოს, ღორის და ცხვრის. დამუშავებული – დამარილებული, შებოლილი, ფერმენტირებული. სოსისები, ძეხვეული, ლორი, ბეკონი და სხვა გადამუშავებული ხორცი ასევე დამუშავებული ხორცია“, – განმარტავს დიეტოლოგი და ფსიქოთერაპევტი კეტი ლემანი.
მრავალი კვლევით დგინდება კავშირი წითელი ხორცისა და გადამუშავებული ხორცის მაღალ მოხმარებასა და კიბოს რისკს შორის. რა ითვლება „მაღალ“ მოხმარებად? კიბოს კვლევის ამერიკული ინსტიტუტი გვირჩევს კვირაში არაუმეტეს 350-500 გრამი წითელი ხორცის მიღებას.
დამუშავებული ხორცპროდუქტები კიდევ უფრო საშიშია. კიბოს კვლევის საერთაშორისო სააგენტო (IARC) ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის (WHO) მიერ ის კლასიფიცირებულია, როგორც 1 ჯგუფის კანცეროგენები – ყველაზე საშიში (1 ჯგუფში ასევე შედის ალკოჰოლი, თამბაქო, ულტრაიისფერი გამოსხივება და დასხივება). წითელი ხორცი (დაუმუშავებელი) მიეკუთვნება კანცეროგენების მე-2 ჯგუფს (პოტენციურად საშიში). IARC-ის ექსპერტები ამბობენ, რომ დღეში მხოლოდ 50 გრამი დამუშავებული ხორცის ჭამა კიბოს რისკს 18%-ით ზრდის. ეს არის დაახლოებით ოთხი ზოლი ბეკონი ან ერთი სოსისი.
მაგრამ რატომ არის ეს ხორცპროდუქტები და ნახევარფაბრიკატები ასე საშიში? დიდი ალბათობით, ფაქტია, რომ ისინი შეიცავს მუტაგენურ ნივთიერებებს (დნმ-ის დამაზიანებელ) და კანცეროგენებს. კერძოდ, როდესაც ხორცი მზადდება მაღალ ტემპერატურაზე ან გრილზე, მასში შემავალი ამინომჟავები სითბოს შედეგად გარდაიქმნება კანცეროგენებად – ჰეტეროციკლურ ამინებად და პოლიციკლურ არომატულ ნახშირწყალბადებად.
დამუშავებულ ხორცში გამოყენებულ კონსერვანტებს (ნიტრატები და ნიტრიტები) ასევე შეუძლია გაზარდოს კიბოს განვითარების რისკი. კანცეროგენები ასევე წარმოიქმნება ხორცის შებოლვის პროცესში.
- შაქარი
გასული საუკუნის დასაწყისში გერმანელმა ბიოქიმიკოსმა და ფიზიოლოგმა ოტო ვარბურგმა აღმოაჩინა, რომ კიბოს უჯრედები ძირითადად გლუკოზით (შაქარით) იკვებება. ამ ფენომენს უწოდეს ვარბურგის ეფექტი. თეორიულად, შაქრისა და ნახშირწყლების მიღების შემცირებამ, რომლებიც მონელებისას შაქრად გარდაიქმნება, შეიძლება შეანელოს ავთვისებიანი უჯრედების ზრდა.
ზოგიერთი დიეტოლოგი ვარაუდობს, რომ კეტოგენური დიეტა, რომელშიც ნახშირწყლებზე მოდის მოხმარებული მთლიანი კალორიების 10%-ზე ნაკლები და ცხიმებზე 70%-ზე მეტი, შეიძლება სასარგებლო იყოს კიბოს წინააღმდეგ ბრძოლაში. მაგრამ კეტო დიეტის სარგებელი სიმსივნეებთან საბრძოლველად ჯერ არ არის საკმარისად შესწავლილი.
თუმცა, შაქრის ჭარბმა მიღებამ შეიძლება გაზარდოს კიბოს განვითარების რისკი.
- ალკოჰოლი
ცნობილია, რომ ალკოჰოლი ზრდის პირის ღრუს, ხორხის, საყლაპავის, ღვიძლის, მსხვილი ნაწლავის, მკერდის და პანკრეასის კიბოს რისკს. ამ რისკის მექანიზმები ბოლომდე არ არის შესწავლილი. „ჩვენ ვარაუდობთ, რომ კიბოს გაზრდილი რისკი დაკავშირებულია უჯრედის დნმ-ის დაზიანებასთან აცეტალდეჰიდისგან, რომელიც წარმოიქმნება ღვიძლში ალკოჰოლის დაშლისას.
ალკოჰოლური სასმელები ზრდის კიბოს რისკს არა მხოლოდ პირდაპირ, არამედ ირიბად – ისინი კალორიულია და ხელს უწყობენ სიმსუქნეს, რაც თავისთავად მნიშვნელოვანი რისკფაქტორია“, – განმარტავს მკვლევარი ონკოლოგი ჟანეტ შენკი (Jeanette Schenk).
- სწრაფი კვება, ნახევარფაბრიკატები
დამუშავებული საკვები შეიძლება იყოს ჯანმრთელობისთვის სახიფათო. ზოგჯერ მათი შეფუთვაც კი საშიშია. „მაგალითად, მიკროტალღური პოპკორნის ყუთები ხშირად არის შეფუთული პოტენციურად კანცეროგენული ნივთიერებებით“, განმარტავს ადილ ახტარი.
- მზა პურ-ფუნთუშეული
- ტკბილი და მარილიანი წახემსების საკვები (შოკოლადის ფილა, კარტოფილის ჩიფსები და ა.შ.)
- მზა საკონდიტრო ნაწარმი და დესერტები
- გაზიანი ტკბილი სასმელები
- ქათმის და თევზის ნაგესები
- სწრაფი მომზადების მაკარონი და სუპები
- სწრაფი მომზადების მზა გაყინული კერძები
