სიცივე ადამიანისათვის არახელსაყრელი გარემოა. ზედმეტად დაბალი ტემპერატურა საშიშია ჩვენი ჯანმრთელობისთვის და სიცოცხლისთვისაც კი.
ამიტომ, ევოლუციამ ჩვენს სხეულს მიაწოდა „განგაშის სიგნალი“, რომელიც სწრაფად რეაგირებს ჰიპოთერმიაზე, რაც ჯერ დისკომფორტს იწვევს, შემდეგ კი ტკივილს.
როგორ ცნობს ჩვენი ორგანიზმი არასასიამოვნო ან სახიფათო ტემპერატურას?
ხშირად ითვლება, რომ კანის ნერვული დაბოლოებები ძირითადად პასუხისმგებელნი არიან შეხებაზე, მაგრამ სინამდვილეში ისინი ასრულებენ მრავალ განსხვავებულ ფუნქციას. ამ ნერვული უჯრედებიდან სიგნალებს ამუშავებს სხეულის ეგრეთ წოდებული სომატოსენსორული სისტემა.
ის აკონტროლებს, სხვა საკითხებთან ერთად, პროპრიოცეფციას (სხეულის ნაწილების პოზიციის შეგრძნების უნარს ერთმანეთთან შედარებით და სხეულის პოზიცია სივრცეში) და ნოციცეფციას (მავნე ზემოქმედების ამოცნობა). ტკივილის შეგრძნებაზე პასუხისმგებელია ტკივილგამაყუჩებელი სისტემა.
ტკივილი შეიძლება წარმოიშვას სხვადასხვა სახის გავლენის გამო (მექანიკური, ქიმიური, ტემპერატურა), მაგრამ სწორედ ნოციცეფია გვაიძულებს თავიდან ავიცილოთ ნებისმიერი ტკივილის გამომწვევი გამღიზიანებელი. თუკი ხელს ცეცხლთან მივუდგებით, ნოციცეფიის სისტემის რეაქცია იწვევს გაუსაძლისი სიცხის შეგრძნებას, რაც გვაიძულებს მყისიერად გამოვწიოთ ხელი. რაც არ უნდა უსიამოვნო იყოს ტკივილი, მისი მთავარი ამოცანაა, დაგვიცვას საფრთხისგან. ტკივილის შეგრძნების უნარის გარეშე ჩვენ უბრალოდ ვერ გადავრჩებით.
მაგრამ ზუსტად როგორ აღიქვამს ჩვენი ორგანიზმი სიცივის შეგრძნებას და აღრიცხავს მას, როგორც ტკივილს?
„ეგრეთ წოდებულ სენსორულ ნეირონებს, რომლებიც ფართოდ არის გავრცელებული ჩვენს სხეულში, აქვთ სპეციალური არხები, რომლებიც მგრძნობიარეა სიცხისა და სიცივის მიმართ. გენმოდიფიცირებულ თაგვებთან ჩატარებულმა ექსპერიმენტებმა აჩვენა, რომ ეს არხები (ნეირონების კედლებში ჩაშენებული პროტეინები) პირდაპირ პასუხისმგებელნი არიან დაბალი და მაღალი ტემპერატურის მიმართ მგრძნობელობაზე“, – განმარტავს ნეირომეცნიერი იორგ გრანდი დიუკის უნივერსიტეტიდან (აშშ).
მაგალითად, ცილა, სახელად TRPV1, პასუხისმგებელია ცხელ მგრძნობელობაზე და ჩვეულებრივ აქტიურდება, როდესაც გამღიზიანებლის ტემპერატურა 42 გრადუსს აჭარბებს, რაც თავის ტვინს უგზავნის სიგნალს.
სიცივის მგრძნობელობის მექანიზმები კარგად არ არის შესწავლილი. მაგალითად, TRPM8 ცილა რეაგირებს ძირითადად ზომიერად დაბალ ტემპერატურაზე. TRPA1 ცილა აქტიურდება უკიდურესად ცივ ტემპერატურაზე ზემოქმედებისას, მაგრამ მეცნიერებმა ჯერ ზუსტად არ იციან, არის თუ არა ის დაკავშირებული სიცივის შეგრძნებასთან. საინტერესოა, რომ TPRV1 ასევე რეაგირებს, მაგალითად, კაპსაიცინზე (ნივთიერება, რომელიც აძლევს წიწაკას სიმწარეს), ხოლო TRPM8 – მენთოლზე, რომელიც იძლევა „ცივის“ შეგრძნებას.
ეს სამი ცილა საშუალებას აძლევს ჩვენს კანში არსებულ ნერვულ დაბოლოებებს გადასცეს ინფორმაცია ტვინში სხვადასხვა ტემპერატურის შესახებ.
ვინაიდან ისინი მიეკუთვნებიან ტკივილგამაყუჩებელ სისტემას, მათი მთავარი ამოცანაა ავიცილოთ თავიდან ყველაფერი, რაც ძალიან ცხელი ან ცივია.
მაგალითად, როდესაც ექსპერიმენტის დროს თაგვებში TRPM8 ცილა “გამორთეს”, მათ თითქოს აღარ ეშინოდათ სიცივის. როგორც ჩანს, თაგვები (როგორც ჩვენ) კონკრეტულად არ ეძებენ კომფორტულ ტემპერატურას, არამედ უბრალოდ ცდილობენ თავი აარიდონ ადგილებს ან ობიექტებს, რომლებიც ძალიან ცივი ან ცხელია.
რატომ გვტკივა ხშირად სხეული, კუნთები, სახსრები ცივ ამინდში?
ხშირად გვეჩვენება, რომ ზამთარში და შემოდგომაზე უფრო მეტად ვართ მიდრეკილი სხვადასხვა ტკივილების მიმართ. მართლა სიცივის ბრალია თუ სხვა ახსნა აქვს? ექიმებს და მეცნიერებს ამის შესახებ რამდენიმე თეორია აქვთ.
- სიცივე და ატმოსფერული წნევის ცვლილება იწვევს სახსრებში ცვლილებებს. სახსრის მიმდებარე ქსოვილები ფართოვდება და იკუმშება ტემპერატურის, ტენიანობის და ატმოსფერული წნევის ცვლილების გამო, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს ნერვულ დაბოლოებებზე ზეწოლა და, შესაბამისად, ტკივილი.
ასევე, დაბალ ტემპერატურაზე, სინოვიალური სითხე, რომელიც ავსებს სახსრების ღრუს, ხდება სქელი, რაც ამცირებს მათ მობილურობას და შეიძლება გამოიწვიოს დისკომფორტი. ოსტეოართრიტით დაავადებულები განსაკუთრებით მგრძნობიარენი არიან წნევისა და ტემპერატურის ცვლილებების მიმართ.
- სიცივის გამო სისხლძარღვები იკუმშება. ეს უპირველეს ყოვლისა გავლენას ახდენს ჩვენს კიდურებში სისხლის მიმოქცევაზე – ამიტომ ხელები და ფეხები ხშირად ზიანდება განსაკუთრებით სიცივეში.
- ცივმა და მოკლე დღის საათებმა შეიძლება დამთრგუნველი გავლენა მოახდინოს ფსიქიკურ მდგომარეობაზე. განსაკუთრებით დაუცველ ადამიანებს შეიძლება განუვითარდეთ სეზონური დეპრესია, რომელსაც ასევე უწოდებენ სეზონურ აფექტურ აშლილობას. დეპრესიამ და თუნდაც მხოლოდ დეპრესიულმა ფსიქოლოგიურმა მდგომარეობამ შეიძლება გაზარდოს ტკივილის მგრძნობელობა.
- ცივ სეზონზე, როგორც წესი, ნაკლებად ვართ გარეთ და ნაკლებად ფიზიკურად აქტიურები. ფიზიკური აქტივობის ნაკლებობამ და უმოძრაო ცხოვრების წესმა (განსაკუთრებით ჭარბი წონის დროს) შეიძლება გამოიწვიოს ტკივილი კუნთებსა და სახსრებში.
- ზამთარში შესაძლოა ვიტამინები გვაკლდეს. ეს განსაკუთრებით ეხება D ვიტამინს, რომელიც ორგანიზმში მზის გავლენის ქვეშ წარმოიქმნება. D ვიტამინის დეფიციტმა შეიძლება გამოიწვიოს ტკივილი და დეპრესია.
რა შეგიძლიათ გააკეთოთ ზამთრის ტკივილის თავიდან ასაცილებლად:
- იყავით ფიზიკურად აქტიური. ზომიერი ფიზიკური აქტივობა მოწოდებულია მათთვისაც, ვისაც სახსრების დაავადებები აწუხებს. ვარჯიშის დაწყებამდე ძალიან მნიშვნელოვანია მოთელვა.
- ეცადეთ აკონტროლოთ წონა. ზედმეტი წონა დამატებით დატვირთვას ახდენს კუნთებსა და სახსრებზე და ზრდის ოსტეოართრიტის განვითარების რისკს.
- ნუ მიიღებთ ალკოჰოლს. ალკოჰოლის „გამათბობელი“ ეფექტი მხოლოდ ილუზიაა, ალკოჰოლი აფართოებს სისხლძარღვებს ჩვენი სხეულის ზედაპირზე, ეს იწვევს სითბოს შეგრძნებას, მაგრამ სინამდვილეში სხეული იწყებს სითბოს უფრო სწრაფად დაკარგვას.
- საჭიროების შემთხვევაში შეივსეთ ვიტამინების მარაგი.
